Ticari amaçlı ve kar odaklı olarak yolcu, yük ya da posta taşıma hizmeti sunan işletmeler.

Ticari amaçla olup olmadığına bakılmaksızın hava araçlarıyla yolcu ya da yük taşıma veya hava işi ve eğitim faaliyetlerini gerçekleştiren işletmelere hava taşıma işletmeleri denilmektedir. Bu işletme türleri, kendi içinde havayolu, hava taksi, genel havacılık ve balon olmak üzere dört ana başlık altında ele alınmaktadır. Bu grup içerisinde yer alan havayolu işletmeleri -ya da kısaca havayolları-, ticari amaçlı ve kar odaklı olarak yolcu, yük ya da posta taşıma hizmeti sunan işletmeler anlamına gelmektedir. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüne göre ise havayolu işletmeleri, “Koltuk kapasitesi yirmi ve üzeri olan Türk tescilli uçaklarla yolcu taşımacılığı ile sadece yük taşımacılığı yapan ticari hava taşıma işletmeleri” şeklinde tanımlanmaktadır.

17 Aralık 1903 tarihinde Wright Kardeşler tarafından gerçekleştirilen ilk uçuşun ardından Avrupa ve ABD’de başta posta hizmetleri olmak üzere ordu ve kamu kurumlarının faaliyetlerine katkı sağlayan havayolu işletmeleri, Birinci Dünya Savaşı döneminde duraklama yaşamış olmasına rağmen, savaşın ardından hem teknolojik gelişim hem de kullanım şekilleri açısından önemli bir atılım gerçekleştirmiştir. İlk dönemlerinde ABD, İngiltere, Fransa ve Hollanda gibi ülkelerin sömürgelerine ulaşımı bakımından da önem kazanan havayolu işletmeleri, zamanla tüm dünyanın tercih ettiği bir kurumsallık kazanmıştır. Havayolu işletmeciliği, 1930’lu yıllardan itibaren büyük uçakların devreye alınması neticesinde yolcu taşımacılığında önemli bir gelişim kaydetmiştir.

Havayolu işletmeleri faaliyet gösterdikleri pazar koşullarına göre bir iş modeli benimsemekte ve değişen koşullara uyum sağlayacak şekilde yapılanmaktadırlar. Bu kapsamda havayollarının benimsedikleri birtakım iş modelleri bulunmaktadır. Her ne kadar sınıflandırmada tam bir uzlaşı olmasa da yaygın olarak bilinen iş modellerini tam hizmet sunan taşıyıcı ya da bayrak taşıyıcı (Full Service Network Carriers/Legacy), düşük maliyetli taşıyıcı, bölgesel taşıyıcı, charter taşıyıcı, melez taşıyıcı şeklinde sıralamak mümkündür.

Havayolu işletmelerini diğer ulaşım işletmelerinden ayıran en önemli özellikleri hız, rahatlık ve konfor olarak ifade edilmektedir. Diğer ulaşım vasıtaları ile kıyaslandığında hava araçlarının erişilmesi zor noktalara kısa sürede ve güvenli bir şekilde intikal edebilmesi, hem turizm hem de ticaret açısından sağladığı ulusal ya da uluslararası ekonomik katkılar ve daha çevre-dostu olma özelliği gibi nedenlerle havayolu işletmelerine olan ilgi her geçen gün artmaktadır. Bu ilgi nedeniyle 2019’da 4 milyar olan yolcu sayısının 2040 yılına kadar iki kat artarak 8 milyara ulaşması beklenmektedir. Türkiye’de ise 1960’lı yıllarda bir milyonun altında seyreden yolcu sayısı, 1980’de 10 milyona ulaşmış ve 2010 yılında 100 milyonun üzerinde gerçeklemiştir. 2018 yılında 210 milyonu aşkın müşteriye hizmet verilen sektör, 2020 yılında tüm dünyada olduğu gibi COVID-19 pandemisinden olumsuz etkilenmiş ve o dönem kayıtlara kayıp yıl olarak geçmiştir. Uçuşların durdurulduğu kapanma sürecinden sonra başlayan normalleşme neticesinde sektör toparlanma eğilimine girmiştir. Bunun neticesinde 2023 yılında bir önceki yıla göre iç hatlarda yüzde 16,3 artış yaşanırken, dış hatlarda bu artış yüzde 18,8 olmuş ve taşınan yolcu sayısı 214 milyonu aşmıştır.  

Atıf: NEGİZ, Muhammet. (2024). Havayolu İşletmeleri, İçinde, Kozak, N. (Editör), Online Türkiye Turizm Ansiklopedisi, https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/havayolu-isletmeleri--8735 (Erişim tarihi: 14.02.2024).