Contribution to Book
Data-gestuurde Intelligentie in het Strafrecht
Handelingen Nederlandse Juristen-Vereniging
(2016)
Abstract
Dit betreft mijn Preadvies voor de Jaarvergadering van de Nederlandse Juristen Vereniging in juni 2016.
Het recht is gebouwd op de idee dat de geest actief is en de materie passief. Dit eenvoudige schema, dat
het leven overzichtelijk maakte, gaat niet meer op. Dit preadvies beperkt zich dan ook niet tot
gegevensverwerking, hoe belangrijk ook. In het eerste hoofdstuk wordt besproken dat en hoe de
samenleving zich beweegt van een informatiesamenleving (waar meer informatie gelijk staat aan betere
kennis) naar een data-gestuurde samenleving (waar de kunst is om de relevante datapunten te vinden, te
verbinden en daarop te sturen). Het centrale begrip is hier dan ook niet langer data of big data, maar
agent (een data-gestuurde intelligent systeem). Dat betekent dat de nadruk niet ligt op
gegevensverwerking maar op computersystemen die ‘handelend optreden’, waarbij de mate van
aansturing door menselijke agents van geval tot geval verschilt. In het eerste hoofdstuk wordt
uiteengezet hoe we ons de homo digitalis kunnen voorstellen in een omgeving waarin agents een
hoofdrol spelen. Wie behoefte heeft aan een handzame introductie op data gestuurde intelligentie in
combinatie met theoretische reflectie leze dus het eerste hoofdstuk. Wie liever direct naar de implicaties
voor materieel en formeel strafrecht gaan kunnen door naar hoofdstukken twee en drie. Wie direct
kennis wil nemen van mogelijke oplossingen begint bij hoofdstuk vier.
In het tweede hoofdstuk ga ik in op enkele materieelrechtelijke implicaties van de verschuiving van
informatievergaring naar data-gestuurde agents. In het derde hoofdstuk ga ik – na een korte bespreking
van de doelen van het strafrecht – in op de aard van de agents die worden ingezet bij de strafrechtelijke
handhaving van de rechtsorde. Daarna onderzoek ik hoe dit de aantasting van een aantal grondrechten
beïnvloedt, met nadruk op de onschuldpresumptie. Daarbij zal blijken dat begrippen als verdachte en
verdenking dusdanig worden opgerekt dat de combinatie van instrumentaliteit en rechtsbescherming die
de kern vormt van de rechtsstaat onder hoge druk komt te staan. De opkomst van politie-agents dreigt
dan ook de facto een einde te maken aan de bescherming die de voorwaarden voor strafbaarheid en de
strafvorderlijke legaliteit zouden moeten bieden. Dit houdt verband met de onzichtbare zichtbaarheid
van allerhande patronen die al dan niet correleren met strafbaar gedrag. Zichtbaar voor wie toegang
hebben tot onze gedragsgegevens, onzichtbaar voor degenen die het betreft. Die (on)zichtbaarheid wordt
bovendien geproduceerd door agents die, net als populaire zoekmachines, steeds meer bepalen welke
kennis en informatie hun gebruiker (politie en justitie) ‘consumeert’. De uitholling van de
onschuldpresumptie is echter geen Wet van Meden en Perzen. In het vierde hoofdstuk zal ik bepleiten
dat de vraag vooral is hoe zulke agents wel en niet worden ingekocht, afgesteld en ingezet. Dat leidt mij
in de conclusie tot twee aanbevelingen die ik als stellingen hoop te verdedigen tijdens de jaarvergadering
van de NJV2016.
Keywords
- politie 'agent',
- kunstmatige intelligentie,
- onschuldpresumptie,
- discriminatie,
- toezicht,
- machinaal leren
Disciplines
Publication Date
Summer June, 2016
Publisher
Wolters Kluwer
Series
Handelingen Nederlandse Juristen-Vereniging
ISBN
978-90-13-13743-9
Citation Information
Mireille Hildebrandt. "Data-gestuurde Intelligentie in het Strafrecht" 1DeventerHandelingen Nederlandse Juristen-Vereniging Vol. 146 (2016) p. 139 - 240 Available at: http://works.bepress.com/mireille_hildebrandt/68/